Obrona Warszawy – bitwa powietrzno-lądowa stoczona w czasie kampanii wrześniowej przez Wojsko Polskie i ludność cywilną z oddziałami 3 i 4 Armii Wehrmachtu oraz jednostkami 1 i 4 Floty Powietrznej Luftwaffe.
Siły stron[]
Polska[]
- Dowództwo obrony Warszawy gen. Walerian Czuma
- Odcinek Zachód płk. Mariana Porwita
- 13. Dywizja Piechoty płk. Władysława Kalińskiego
- 15. Dywizja Piechoty gen. Zdzisława Wincentego Przyjałkowskiego
- 25. Dywizja Piechoty gen. Franciszka Altera
- Zbiorcza Brygada Kawalerii gen. Romana Abrahama
- Odcinek Wschód gen. Juliusza Zulaufa
- 5. Dywizja Piechoty gen. Juliusza Zulaufa
- 8. Dywizja Piechoty płk. Teodora Furgalskiego
- 20. Dywizja Piechoty płk. Wilhelma Lawicza-Liszki
- 44. Dywizja Piechoty płk. Eugeniusza Żongołłowicza
- Odcinek Zachód płk. Mariana Porwita
Niemcy[]
- 8. Armia gen. Johannesa Blaskowitza
- X Korpus Armijny gen. Wilhelma Ulexa
- 24. Dywizja Piechoty gen. Friedricha Olbrichta
- 30. Dywizja Piechoty gen. Kurta von Briesena
- XIII Korpus Armijny gen. Maximiliana von Weichsa
- 10. Dywizja Piechoty gen. Konrada von Cochenhausena
- 17. Dywizja Piechoty gen. Herberta Locha
- SS Leibstandarte Adolf Hitler SS-Obergruppenführera Josefa Dietricha
- X Korpus Armijny gen. Wilhelma Ulexa
- 3. Armia gen. Georga von Küchlera
- I Korpus Armijny gen. Waltera Petzela
- Dywizja Pancerna Kempf gen. Wernera Kempfa
- 11. Dywizja Piechoty gen. Maxa Bocka
- 61. Dywizja Piechoty gen. Siegfrieda Haenickego
- II Korpus Armijny gen. Adolfa Straussa
- 3. Dywizja Piechoty gen. Waltera Lichela
- 32. Dywizja Piechoty gen. Franza Böhmego
- I Korpus Armijny gen. Waltera Petzela
- 1. Flota Powietrzna gen. Alberta Kesselringa
- 4. Flota Powietrzna gen. Alexandra Löhra
Przebieg[]
W wojnie obronnej Polski 1939 Warszawa była jednym z najsilniejszych punktów oporu i miejscem długotrwałych walk. 1 września 1939 ok. godz 9:00 samoloty niemieckie zbombardowały rejon lotniska Okęcie oraz osiedla Rakowiec i Koło; naloty i poprzedzające je alarmy lotnicze stały się odtąd zjawiskiem codziennym. Warszawa nie była przygotowana do działań wojennych; dopiero 3 września powołano dowódcę obrony (generała Waleriana Czumę) i szefa sztabu (pułkownika Tadeusza Tomaszewskiego). 4 września ewakuowano ministerstwa i urzędy centralne do Lublina; 6/7 września marszałek Rydz-Śmigły i premier opuścili stolicę. 8 września przybył do stolicy generał Juliusz Rómmel (dotychczasowy dowódca armii "Łódź") i objął dowództwo armii "Warszawa"; 9 września powołał Komitet Obywatelski, zwany także Radą Obrony Stolicy. Prezydent miasta stołecznego Warszawy Stefan Starzyński, mianowany przez dowódcę obrony cywilnym komisarzem obrony, powołał Straż Obywatelską; na apel komisarza stawiło się ok. 100 tys. ochotników do kopania rowów przeciw-czołgowych, wznoszenia barykad i umocnień oraz do gaszenia pożarów. Z inicjatywy Polskiej Partii Socjalistycznej powstał Robotniczy Komitet Pomocy Społecznej; 9 września rozpoczęto formowanie Robotniczej Brygady Obrony Warszawy, która odtąd – razem z oddziałami wojskowymi – brała udział w obronie miasta. Niemcy zamierzali zdobyć Warszawę "z marszu"; 8 września niemieckie oddziały znalazły się w Grójcu, Raszynie, Piasecznie oraz w Pruszkowie; po południu nastąpiło pierwsze natarcie na stolicę; placówki polskie zostały wyparte z Włoch i Okęcia, natomiast atak na Ochotę został odparty przez Polaków; 9 września Niemcy ponowili natarcie na Ochotę oraz zaatakowali Wolę; podczas walk w obu dzielnicach Niemcy ponieśli duże straty (80 zniszczonych i uszkodzonych czołgów) i zostali zmuszeni do przerwania natarcia i wycofania się z ulic Warszawy; nie udało się też Niemcom przedrzeć do centrum miasta przez Pole Mokotowskie; pierwszy szturm niemiecki na Warszawę 8-9 września skończył się całkowitym wyparciem wroga na wszystkich odcinkach. W zaciętym boju o Ochotę w walkach aktywnie uczestniczyła ludność cywilna, wydatnie pomagając oddziałom polskim.
Adolf Hitler, Walter von Reichenau i sztab Hitlera (widoczni Erwin Rommel i Martin Bormann) obserwują ostrzał Warszawy
Po nieudanej próbie zajęcia Warszawy w bezpośrednim natarciu Niemcy zrezygnowali chwilowo z ataku wojsk pancernych; rozpoczęli przygotowania do oblężenia, zacieśnili pierścień wokół miasta. 15 września stolica została okrążona i zablokowana od wschodu; na przedpola Warszawy przybył Adolf Hitler i rozkazał artylerii skierować ogień na dzielnice zabytkowe; 16 września samoloty niemieckie zarzuciły miasto ulotkami wzywającymi do poddania się w ciągu 12 godzin. Od 17 września Niemcy rozpoczęli szturm oblężonej Warszawy; trwał on nieprzerwanie do 27 września. Dniem i nocą Niemcy ostrzeliwali ogniem ciężkiej artylerii Śródmieście, Grochów, Saską Kępę, Wolę i Mokotów; nacierali oddziałami pancernymi; trwały ciężkie bombardowania lotnicze; na wschodzie toczył się zaciekły bój o Wał Gocławski, jednocześnie na północo-zachodzie trwały walki oddziałów usiłujących przebić do Warszawy; ostatecznie oddziały polskie weszły do miasta 22 września od strony Bielan; odtąd pierścień niemieckiego okrążenia wokół stolicy został zamknięty. 25 września Hitler, który przybył do Grodziska Mazowieckiego, by osobiście wpłynąć na przyśpieszenie kapitulacji Warszawy, wydał rozkaz szturmu generalnego; od zachodu uderzyło na lewobrzeżną Warszawę trzynaście dywizji piechoty, dwie dywizje pancerne oraz pułk SS; od wschodu nacierało na Pragę pięć dywizji piechoty, dywizja pancerna i brygada kawalerii; natarcie tych jednostek wspierały bombardowania I I IV Floty Powietrznej; miasto stanęło w ogniu, który strawił wiele domów mieszkalnych, obiektów zabytkowych i zakładów użyteczności publicznej; spłonął szpital Ducha Świętego i szpital Dzieciątka Jezus; zniszczone zostały wodociągi miejskie i elektrownie; sytuacja stawała się coraz trudniejsza, mimo to załoga miasta wspólnie z ludnością cywilną odparła wszystkie ataki.
Gen. Kutrzeba i Blaskowitz w czasie rozmów kapitulacyjnych
Od 26 do 27 września trwały nadal ciężkie walki; Warszawy nie zdołano zdobyć szturmem. Jednakże sytuacja ludności cywilnej i załogi oblężonego miasta była bardzo trudna; brak wody, gazu i prądu, żywności i lekarstw, wyczerpywanie się amunicji oraz świadomość całkowitego osamotnienia zmusiło dowództwo obrony do zaprzestania oporu; 28 września o godz. 13 został podpisany akt kapitulacji.
Straty miasta[]
Straty ludności wyniosły ponad 10 tys. zabitych i 50 tys. rannych; straty wojska – 2 tys. poległych i 16 tys. rannych; zniszczeniu uległo 10% budynków mieszkalnych i wiele obiektów zabytkowych (m.in. Zamek Królewski).