Edward Śmigły-Rydz, Edward Rydz-Śmigły, Edward Rydz ps. „Śmigły”, „Tarłowski”, „Adam Zawisza” (ur. 11 marca 1886 w Brzeżanach, zm. 2 grudnia 1941 w Warszawie) – polski wojskowy, polityk i artysta (główne malarz).
Marszałek Polski, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych w 1939, następnie pełniący funkcję prezydenta RP.
Biografia[]
Młodość[]
Edward Rydz urodził się 11 marca 1886 w Brzeżanach w Galicji Wschodniej. Jego ojcem był Tomasz Rydz – urodzony w okolicach Wieliczki syn kowala, plutonowy cesarsko-królewskiego 7 Pułku Ułanów, a później wachmistrz policji, a jego matką była Maria z domu Babiak – córka miejscowego listonosza, a później policjanta. Jego pobrali się w 1888 (czyli dwa lata po narodzinach syna), a powodem tego opóźnienia były prawdopodobnie problemy finansowe przezwyciężone po awansie ojca na plutonowego.
Rodzice zmarli, gdy był mały, a pod opiekę wziął go jego dziadek, a następnie inteligencka rodzina Uranowiczów. Uczęszczał do austriackiej szkoły. Przejawiał zainteresowanie polityką i czytał Wincentego Lutosławskiego oraz Bolesława Limanowskiego. Był także uzdolniony plastycznie, rysował szkice i karykatury.
Działalność niepodległościowa[]
W 1908 wstąpił do Związku Walki Czynnej, gdzie zetknął się z ideologią piłsudczykowską. W latach 1910-1911 odbył służbę wojskową w szeregach Armii Austro-Węgierskiej. Był dobrym żołnierzem i uważał, że wszystko, czego się nauczy w wojsku, przyda się w walce o niepodległość.
W czasie działalności w ZWC posługiwał się pseudonimem Śmigły. Udało mu się pozyskać zaufanie Józefa Piłsudskiego.
I wojna światowa[]
Edward Rydz w okresie I wojny światowej
W lipcu 1914 został zmobilizowany do C. K. Armii, a 13 sierpnia objął dowództwo nad III Batalionem Legionów Polskich. Brał udział w walkach w okolicy Kielc. 9 października 1914 został awansowany na majora, a następnie dowodził w bitwach pod Anielinem i Łowczówkiem. Gdy charakter starć zmienił się na wojnę pozycyjną, często, dla rozrywki grał ze swoimi żołnierzami w piłkę nożną.
Podczas niemieckiej ofensywy w maju 1915, brał udział w bitwie pod Konarami, gdzie jego talent dowódczy został dostrzeżony przez Piłsudskiego. Następnie objął dowództwo nad fragmentem I Brygady, stacjonującej w okolicach Kostiuchnówki. Wkrótce doszło do konfliktu Piłsudskiego z Komendą Legionów i Piłsudski złożył dymisję. Podobnie postąpił Rydz, a jego żołnierze odmówili przysięgi wierności Cesarzowi Niemiec. Edward Rydz udał się do Krakowa, gdzie zachorował. Uniknął pojmania, a po aresztowaniu Piłsudskiego i Sosnkowskiego objął kierownictwo Polskiej Organizacji Wojskowej. Udało mu się nawiązać kontakt z II Brygadą oraz z polakami służącymi w Armii Rosyjskiej. Rydz pokazał Entencie, że poza Komitetem Narodowym Polski istnieje również obóz piłsudczykowski. Proponowano mu tekę ministra wojny w rządzie Józefa Świeżyńskiego, ale nie doszło do porozumienia. Po powrocie Piłsudskiego do Warszawy, nieprzychylnie wypowiedział się o Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej i udziału Rydza w tym rządzie.
Wojna polsko-bolszewicka[]
W 1919 objął dowództwo nad Grupą Operacyjną Kowel i walczył z wojskami ukraińskimi. W kwietniu 1919 został przeniesiony z Wołynia na Wileńszczyznę, gdzie walczył z siłami litewskimi i bolszewikami. W nocy z 20 na 21 kwietnia został głównodowodzącym walk o Wilno. 27 kwietnia został podporządkowany pod gen. Szeptyckiego. Udało im się wyprowadzić kontrofensywę i dogadać się z Łotyszami.
3 stycznia 1920 siły polsko-łotewskie uderzyły na Dyneburg. Rydz-Śmigły dowodził podczas ofensywy w 1920, brał udział w wyprawie na Kijów. 8 maja Rydz wraz z atamanem Symonem Petlurą odebrał defiladę wojsk w Kijowie]]. Wkrótce doszło do ataku Siemiona Budionnego, a Rydz był zmuszony do wycofania się z miasta.
Następnie został dowódcą Frontu Południowo-Wschodniego. 6 sierpnia 1920 objął dowództwo nad Frontem Środkowym, dowodząc nim w trakcie natarcia znad Wieprza. W wyniku bitwy niemeńskiej udało mu się zdobyć szereg miast m.in. Brześć, Białystok i Grodno. Wojska Edwarda Rydza osłaniały także jednostki gen. Lucjana Żeligowskiego, które brały udział w zajęciu Wilna.
Inspektor Armii[]
Po podpisaniu pokoju ryskiego został jednym z pięciu Inspektorów Armii nr. I. Wraz z Kazimierzem Sosnkowskim i Władysławem Sikorskim był chwalony przez Józefa Piłsudskiego. Rydz należał do loży Szarotka, która była podobna do Masonerii. W 1926 Piłsudski nakazał wszystkim oficerom Wojska Polskiego wystąpić z struktur wolnomularskich.
W listopadzie 1924 Edward Rydz stanął na czele strajku generałów, którzy masowo odchodzili z armii po obraźliwej wypowiedzi gen. Franciszka Latinika skierowanej przeciwko byłym legionistom.
Rydz-Śmigły nie brał bezpośredniego udziału w przewrocie majowym. Stacjonując w Grodnie i Brześciu, wysłał dwa pułki, które wsparły siły Piłsudskiego w stolicy. Po przewrocie został inspektorem armii z siedzibą w Warszawie. 11 maja 1935 odwiedził Marszałka, dzień przed jego śmiercią. Odbył z nim rozmowę, ale jej szczegóły nie są znane. Uważa się, że Marszałek przekazał mu swoją wolę, dotyczącą rozwoju Wojska Polskiego. Na posiedzeniu Rady Gabinetowej w nocy z 12 na 13 maja, prezydent Ignacy Mościcki mianował Edwarda Rydza-Śmigłego Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.
Po śmierci Piłsudskiego sanacja podzieliła się na dwa obozy: premiera Sławka i prezydenta Mościckiego, a Rydz-Śmigły opowiadał się za kontynuowaniem polityki Marszałka. 24 maja 1936 na zjeździe Legionistów w Warszawie ogłosił powstanie organizacji Obóz Zjednoczenia Narodowego. 13 lipca 1936 wydany został dekret mówiący o tym, że Generalny Inspektor Sił Zbrojnych jest pierwszą, po prezydencie osobą w państwie. Dekret ten naruszał konstytucję kwietniową i był krytykowany przez lewicę. Rydz starał się zacieśnić współpracę z Francją, a przybyły do Warszawy gen. Maurice Gamelin zaproponował współpracę polsko-radziecko-czechosłowacką skierowaną przeciw Niemcom, a Rydz-Śmigły ją odrzucił. 6 września zawarto porozumienie dzięki, któremu Polska uzyskała 2 mld franków kredytu na rozwój wojska.
Marszałek Polski[]
10 listopada 1936 został mianowany marszałkiem Polski. W 1937 przebywający w polsce na polowaniu Hermann Göring nieoficjalnie spotkał się z Rydzem-Śmigłym. Po anschluss Austrii Marszałek stwierdził, że Polska nie powinna reagować.
30 września 1938 marszałek Rydz-Śmigły uczestniczył w konferencji, na której poparł wystosowanie ultimatum wobec rządu czeskiego w sprawie Zaolzia. W 1939 Niemcy poruszyli temat Wolnego Miasta Gdańsk, a Marszałek zrozumiał, że wojna z III Rzeszą jest nieunikniona. Zlecił gen. Wacławowi Stachiewiczowi opracowanie planu "Zachód", na wypadek niemieckiej agresji.
II wojna światowa[]
Plakat propagandowy z wizerunkiem Marszałka Rydza-Śmigłego, 1937
Po rozpoczęciu kampanii wrześniowej, prezydent Mościcki mianował Rydza-Śmigłego, Wodzem Naczelnym. Wszystkie partie polityczne zadeklarowały poparcie. Opieszałość Marszałka doprowadziła do rozbicia Armii Pomorze. Inne polskie armie zostały odepchnięte i powstała luka otwierająca drogę do stolicy. Po rozmowie z gen. Rómmlem, Rydz-Śmigły zadecydował o wycofaniu Armii Łódź. 7 września Wódz Naczelny opuścił Warszawę i udał się do Brześcia. Zarządził obronę granicy z Rumunią, licząc na szybką interwencję sojuszników. Jednocześnie zarządził obronę stolicy, a odpowiedzialny został za to gen. Rómmel. 17 września w godzinach porannych do Naczelnego Wodza dotarła informacja o agresji ZSRR. Śmigły nakazał wycofanie wszystkich sił w kierunku granicy z Węgrami i Rumunią oraz unikanie walki z sowietami. Dzień później Edward Rydz-Śmigły przekroczył granicę z Rumunią i został internowany.
W Rumunii prawdopodobne miał wyrzuty sumienia. Winę za swoją ucieczkę próbował zrzucić na Józefa Becka. W tym czasie zajął się malowaniem obrazów.
Prezydent Raczkiewicz zwolnił go z funkcji Naczelnego Wodza 7 listopada 1939.
10 grudnia 1940 Marszałek uciekł z internowania i okrężną drogą powrócił do Polski. Przez pewien czas przebywał w Krakowie, a następnie w Warszawie. Pod koniec listopada 1941 Edward Rydz-Śmigły ciężko zachorował. Lekarze zdiagnozowali u niego chorobę niedokrwienną serca.
Zmarł w nocy z 1 na 2 grudnia 1941. Pogrzeb zorganizowali członkowie Związku Walki Zbrojnej, a Marszałek spoczął na Powązkach, pod nazwiskiem Adama Zawiszy.
Część historyków uważa tą wersję o śmierci za nieprawidłową. Miał on być przetrzymywany przez AK, w wyniku czego zachorował na gruźlicę i zmarł 3 sierpnia 1942.