Stanisław Mikołajczyk
Stanisław Mikołajczyk (ur. 1901, zm. 1966), prawicowy polski polityk, przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz poseł na Sejm II RP. Po zakończeniu II wojny światowej był posłem do Krajowej Rady Narodowej oraz wicepremierem. Mianowano go ministrem rolnictwa w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej. Urodził się w Dorsten-Holsterhausen w Westfalii w Niemczech, dzieciństwo i młodość spędził w Wielkopolsce. Razem ze swoim przyjacielem Zygmuntem Antoniewiczem i jego ojcem uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim lat 1918–1919, a potem z Zygmuntem w wojnie polsko-bolszewickiej. Kiedy pod Lwowem Zygmunt został ciężko ranny, on był tym, który na furmance chłopskiej popędził z nim do Poznania. Nie zdążył, bo przyjaciel Zygmunt po drodze zmarł. Od wczesnych lat młodzieńczych był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” od 1922 roku i członkiem Rady Naczelnej w latach 1930–1931. Mikołajczyk był prezesem Wielkopolskiego Związku Młodzieży Wiejskiej oraz posłem na Sejm RP w okresie 1930–1935. W kampanii wrześniowej uczestniczył w wojnie obronnej, a po klęsce wyjechał do Francji, a następnie do Wielkiej Brytanii. W okresie lat 1940–1943 był wicepremierem i Ministrem Spraw Wewnętrznych (od 1941), a premierem od lipca 1943 do listopada 1944 r. Jako premier RP na uchodźstwie ze Związkiem Sowieckim bezskutecznie próbował uzyskać porozumienie dotyczące polskiej granicy wschodniej. Mikołajczyk dowiedział się o porozumieniu z Teheranu podczas konferencji w Moskwie w październiku 1944 r. z ust Wiaczesława Mołotowa, w obecności Stalina i brytyjskiego premiera Churchilla. Zupełnie załamany tym faktem, podał się do dymisji 24 listopada 1944 r. Potem jednak postanowił dalej forsować sprawę wschodniej granicy i dlatego wziął udział w tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej i był posłem do KRN, reprezentując stanowisko antybolszewickie. W sfałszowanych wyborach parlamentarnych w 1947 r. Mikołajczyk poniósł porażkę i zagrożony aresztowaniem musiał uciekać do Stanów Zjednoczonych. Do śmierci pozostał aktywnym politykiem na wygnaniu. Zmarł 13 grudnia 1966 w Waszyngtonie. W okresie międzywojennym mieszkał w Poznaniu — w kamienicy na narożniku al. Marcinkowskiego i ul. św. Marcin, będącej własnością Antoniewiczów, od swojego przyjaciela Zdzisława bezpłatnie otrzymał własne mieszkanie. Po upadku komuny Jego prochy przewieziono do Poznania.
Biografia[]
Stanisław Mikołajczyk
Zygmunt Antoniewicz jako żołnierz armii pruskiej w I wojnie światowej
Mogiła płk Zygmunta Antoniewicza na parceli Powstańców Wielkopolskich Cmentarza Bohaterów na Cytadeli Poznańskiej
Stanisław Mikołajczyk i Zdzisław Antoniewicz w Kopenhadze w 1923 r
Stanisław Mikołajczyk (siedzi pośrodku) i Zdzisław Antoniewicz (strzałka) i inni późniejsi pracownicy rządu emigracyjnego RP w Londynie w 1928 r w Antwerpii
Stanisław Mikołajczyk i Zdzisław Antoniewicz w 1937 r w Tatrach. Od dzieciństwa byli przyjaciółmi.
Gniezno
Wielki Strajk Chłopski
Uniwersytet Ludowy Dałki pod Gnieznem
Stanisław Mikołajczyk
Stanisław Mikołajczyk
gen. Władysław Sikorski i Stanisław Mikołajczyk
Rząd londyński Stanisława Mikołajczyka
Zdrajca Narodów Winston Churchill - Polskę, Węgry, Czechosłowację, Litwę, Łotwę, Estonię i Rumunię sprzedał Sowietom za judaszowe grosze
Premier RP Stanisław Mikołajczyk
Thomas D. McAvoy - Sándor Szász - Ferenc Nagy - Stanisław Mikołajczyk oraz dr. Georgi M. Dimitrow na emigracji w USA 1948
Premier Stanisław Mikołajczyk
Premier Stanisław Mikołajczyk
Premier Stanisław Mikołajczyk
Pomnik Premiera RP Stanisława Mikołajczyka w Poznaniu przed gmachem Urzędu Wojewódzkiego na ul. Kościuszki w Pozaniu
Dobrzyca - pomnik Mikołajczyka
Cmentarz Bohaterów na Cytadeli Poznańskiej - Parcela Powstańców Wielkopolskich - grób Stanisława Mikołajczyka
Stanisław Mikołajczyk urodził się 18 lipca 1901 roku w rodzinie katolickiej, w miejscowiści Holsterhausen, w pruskiej prowincji Westfali, a wychował w Wielkopolsce, w miejscowości Strzyżew, w gminie Dobrzyca, leżącej około 33 km od Ostrowa Wielkopolskiego, gdzie rodzice prowadzili gospodarstwo rolne. Szybko jednak wyfrunął z rodzinnego gniazda, angażując się w walkę chłopstwa o równouprawnienie. Ukończył kurs Uniwersytetu Ludowego w południowo-zachodniej części Gniezna, w Dałkach. Jako młody chłopak, razem ze swoim przyjacielem z Poznania Zygmuntem Antoniewiczem oraz z jego ojcem Michałem Wacławem Antoniewiczem, walczył w zwycięskim Powstaniu Wielkopolskim, a potem z Zygmuntem (Michał Wacław ze względu na podeszły wiek pozostał w Poznaniu) w wojnie polsko-bolszewickiej. Kiedy pod Lwowem Zygmunt został ciężko ranny, on był tym, który na furmance chłopskiej jak szalony popędził z nim do Poznania, bo Zygmunt nie chciał umierać na obczyźnie. Nie zdążył, bo przyjaciel Zygmunt po drodze zmarł. Po jego pogrzebie na parceli Powstańców Wielkopolskich poznańskiego Cmentarza Bohaterów na stokach Cytadeli, powrócił do swojego oddziału do Lwowa.
Początek działalności politycznej[]
W latach 1920–1931 był działaczem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”, które powstało fuzją z wielkopolską organizacją Zjednoczenie Włościan, w której działał jego ojciec. PSL „Piast” popierało ustrój demokracji parlamentarnej, głosił konieczność reformy rolnej za odszkodowaniem i tworzenia dużych gospodarstw chłopskich. Było partią prawicową o zdecydowanym światopoglądzie chrześcijańskim. Od 1926 r PSL „Piast” pozostawało w opozycji do sanacji, a od 1929 wchodziło w skład Centrolewu – sojuszu partii centrowych i lewicowych zawiązanych w 1929 w celu zwalczania systemu rządów sanacji obozu Józefa Piłsudskiego.
W 1931 r powstało Stronnictwo Ludowe (SL) z połączenia się PSL „Piast” z PSL „Wyzwolenie” i Stronnictwem Chłopskim. Ustalono wtedy, że dniem Święta Ludowego od tej pory będą Zielone Świątki. Program SL obejmował obronę przed wszelką dyktaturą, przywrócenie parlamentarno-demokratycznego systemu rządów i wolnych wyborów, niezależność sądownictwa i samorządu, respektowanie praw obywatelskich. Stronnictwo deklarowało również gotowość współdziałania z rolnikami innych narodowości w obrębie RP. Pozostałe postanowienia miały wyraźnie kompromisowy charakter. W szczególności dotyczyło to takich kwestii, jak sprawy wyznaniowe, gdzie program nawiązywał do odpowiednich postanowień konstytucji marcowej, akcentując jednocześnie potrzebę niezależności Kościoła od państwa, przeciwstawiając się próbom związania duchowieństwa z rządzącym obozem. Opracowano długofalowy plan gospodarczy, mający zapewnić rolnictwu wszechstronny rozwój. Program nie zawierał absolutnie żadnej krytyki kapitalizmu i nie był „lewicowym”. Program SL wiele miejsca poświęcił zagadnieniom kultury i oświaty oraz demokratyzacji dostępu do szkolnictwa. (Jak mawiał: „samo pojęcie jest pejoratywne, bo zrobić coś na lewo jest nielegalne, u większości ludzi lewa ręka jest tą złą, pechową, mańkutem, symptomem tragedii jest wstanie rano lewą nogą, a w innych językach lewość jest także przekleństwem i oznaką niedoli.”). W tym czasie Stanisław Mikołajczyk razem ze swoim przyjacielem Zdzisławem Antoniewiczem był częstym gościem u arcybiskupa poznańsko-gnieźnieńskiego, Prymasa Polski Augusta Hlonda. Uważali za bardzo konieczne umocnienie roli kościoła w RP, a przede wszystkim wśród mas wiejskich i drobnomieszczańskich.
W 1928 roku Stanisław Mikołajczyk był współtwórcą i został pierwszym prezesem Wielkopolskiego Związku Młodzieży Wiejskiej. Z ramienia PSL „Piast”, a potem SL, w latach 1930–1935 Stanisław Mikołajczyk był posłem na Sejm RP. W 1934 r. prezesem Naczelnego Komitetu Wykonawczego SL wybrano Stanisława Mikołajczyka. On kierował Wielkim strajkiem chłopskim — masową, polityczną manifestacją rolników, która miała miejsce w Polsce w dniach 16–25 sierpnia 1937 r. Koncepcję strajku chłopskiego popierał przebywający na emigracji przywódca SL Wincenty Witos, przeciwny jej był kierujący w kraju pracami stronnictwa Maciej Rataj. W strajku wzięło udział kilka milionów osób, głównie polskich chłopów. Doszło do zamieszek. Policja otworzyła ogień. Zginęło 44 chłopów, 5 tysięcy aresztowano, 617 uwięziono. Strajk chłopski 1937 roku był największą manifestacją polityczną okresu międzywojennego, jednak nie wywarł większego wpływu na politykę rządu, natomiast podniósł popularność Stanisława Mikołajczyka.
Na czele rządu emigracyjnego RP w Londynie[]
Po agresji sowiecko-hitlerowskiej na Polskę, Stanisław Mikołajczyk wziął udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku, a po jej klęsce udał się na emigrację do Francji, a później do Wielkiej Brytanii. Od 1939 roku był wiceprzewodniczącym I Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Brał udział w pracach polskiego rządu na uchodźstwie, najpierw jako wicepremier (a od 1941 r również Minister Spraw Wewnętrznych) (1940–1943), a po śmierci gen. Władysława Sikorskiego), od lipca 1943 do listopada 1944 roku premierem rządu RP na uchodźstwie. Jako przyjaciel Zygmunta Antoniewicza, był również przyjacielem jego syna Zdzisława Antoniewicza, który w 1939 r schronił się w Węgrach i z którym przyjaźnił się od chwili pogrzebu Zygmunta. Zdzisław był od niego młodszym zaledwie o siedem lat i często spotykali się w Poznaniu, oraz wyjeżdżali na różne wycieczki krajowe i zagraniczne. Po jego namowie Zdzisław został członkiem SL, a po przybyciu do Węgier najpierw przedstawicielem SL oddelegowanym do współpracy z węgierskimi partiami ludowo-chłopskimi: prawicową Niezależną Partią Drobnych Rolników (Független Kisgazdapárt - FKgP) i endecką Narodową Partią Chłopską (Nemzeti Parasztpárt - NPP).
Pochodząca z Wilna (*1913) sekretarka Stanisława Mikołajczyka, Maria Hulewiczowa – córka Marii Bronisławy Sachs, z pochodzenia żydówki, oraz działacza PPS Henryka Kaliskiego, absolwentka filologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wyższej Szkoły Dziennikarskiej, z ruchem ludowym zetknęła się za przyczyną późniejszego uchodźcy polskiego, który później, w 1939 r w Węgrach znalazł przejściowe schronienie – prof. Stanisława Kota z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do SL wstąpiła 15 marca 1937 r, otrzymując legitymację członkowską na nazwisko Maria Brzeska. Ponieważ była intensywnie poszukiwana przez hitlerowskie gestapo, po otrzymaniu wiadomości od Stanisława Mikołajczyka, w październiku 1942 roku opuściła Polskę i szlakiem kurierskim udała się do Węgier, gdzie natychmiast nawiązała kontakt ze Zdzisławem Antoniewiczem. W Budapeszcie została sekretarką w Instytucie Polskim – placówce rządu londyńskiego, redagując m.in. listy Antoniewicza do Mikołajczyka, ale jako dziennikarka brała także udział w pracy Wieści Polskich, Tygodnika Polskiego oraz różnych biuletynów informacyjnych. Jesienią 1943 roku w towarzystwie Mariana Mikołajczyka (syna Stanisława) i Wojciecha Droździka, przez Stambuł, Jerozolimę i Kair dotarła do Londynu. Tu rozpoczęła pracę w Wydziale Społecznym MSW. Do jej obowiązków należało opracowywanie biuletynu informacyjnego dla Anglików o sprawach krajowych, przygotowywała także audycje dla radia „Świt”. W Londynie wydana została jej książka „Oczami Kobiety – życie w Polsce pod okupacją niemiecką”.
Obok Prof.Jana Kotta, krewniaka prof. Stanisława Kota oraz Zdzisława Antoniewicza, w Budapeszcie było bardzo wielu eselowców, a także Wielkopolan, którzy na bieżąco informowali Mikołajczyka o sytuacji uchodźstwa polskiego w Węgrach. Szczególnie po opuszczeniu Węgier personelu Poselstwa RP na czele z posłem Leonem Orłowskim, konsulem Józefem Zarańskim i attaché prasowym Janem Ulatowskim w styczniu 1941 r. Ponieważ władze węgierskie cały czas udzielały Polakom daleko idącą pomoc, wicepremier Stanisław Mikołajczyk powierzył Zdzisławowi Antoniewiczowi nieoficjalne pełnienie roli tymczasowego charge d’affaire oraz oficera d/s tajnych poruczeń emigracyjnego rządu RP. Oficjalnie Zdzisław Antoniewicz był komisarzem Ministra Opieki Społecznej Rządu Emigracyjnego RP Jana Stańczyka. (Rząd węgierski i tak był pod stałym obstrzałem krytyki hitlerowskich władz z powodu przyjacielskiego traktowania polskich uchodźców, dlatego przedstawicielstwo rządu emigracyjnego RP w Budapeszcie działało konspiracyjnie jedynie za wiedzą premiera hr. Pawła Telekiego i jego bezpośrednich współpracowników — ministra SW Ferenca Keresztes-Fischera i dr.Józsefa Antalla seniora!)
Kiedy po tragicznej śmierci gen. Władysława Sikorskiego pod Gibraltarem, Stanisław Mikołajczyk został premierem rządu RP na uchodźstwie, bezskutecznie starał się uzyskać porozumienie ze Związkiem Sowieckim w sprawie polskiej granicy wschodniej, a z bolszewickim PKWNem w sprawie politycznej przyszłości kraju. Niestety zupełnie nie zdawał sobie sprawy z tego, że do tajemniczej śmierci gen. Władysława Sikorskiego doszło po tajnym porozumieniu Winstona Churchilla ze Stalinem, a wszystkie decyzje dotyczące przyszłości RP, w tym wschodniej granicy i tak zwanej rekompensaty terytorialnej („powrotu Ziem Zachodnich”), zapadły za plecami Rządu RP i Polaków już na spotkaniu Wielkiej Trójki podczas konferencji teherańskiej w 1943. Kiedy podczas konferencji w Moskwie w październiku 1944, Stanisław Mikołajczyk z ust Wiaczesława Mołotowa w obecności nie tylko Stalina, ale także wtedy przebywającego w Moskwie, brytyjskiego premiera Winstona Churchilla, dowiedział się o Traktacie Teherańskim, głęboko załamany tym obłudnym faktem, 24 listopada podał się do dymisji. Jego następcą został Tomasz Arciszewski.
Powrót do kraju[]
W czerwcu 1945 Stanisław Mikołajczyk został uczestnikiem konferencji moskiewskiej w sprawie utworzenia polskiego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, po której powrócił do Polski. Po wojnie był głęboko przekonany o tym, że w interesie uchronienia Polaków i RP od dalszych cierpień, na podstawie zasad demokratycznych uda się jemu współpracować z komunistami. (Podobnie postąpiły oszukane później przez bolszewików węgierskie partie chłopskie FKgP i NPP) Ci jednak mieli zupełnie inne plany. Stanisław Mikołajczyk tylko formalnie został wicepremierem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i ministrem rolnictwa, oraz jako przywódca PSL, w latach 1945–1947 był posłem Krajowej Rady Narodowej. Ale jednocześnie pozostał w opozycji wobec komunistów, których nigdy nie lubił. Nie bez przyczyny. Ale nieufność była obustronna.
Prezes PSL Stanisław Mikołajczyk już w sierpniu 1947 r, kiedy ubowcy w Zebrzydowicach aresztowali powracającego z Węgier Zdzisława Antoniewicza, był głęboko przeświadczony o tym, że wkrótce on również zostanie aresztowany i postawiony przed sądem. Dlatego też poprzez swoich zaufanych ludzi w Poznaniu, zostawił wiadomość dla Zdzisława Antoniewicza, ażeby po wyjściu z więzienia UB, nie tylko nie szukał z nim żadnego bezpośredniego kontaktu, ale także we własnym interesie wyparł się jakiejkolwiek znajomości z nim, a jego bliscy współpracownicy: Franciszek Kamiński, Wincenty Bryja i Stanisław Wójcik zaczęli gromadzić materiały i dowody mające podważyć spodziewane oskarżenia o współpracę PSL i lidera stronnictwa z podziemiem i „wrogimi państwu polskiemu kołai za granicą”. Jak to znany historyk prof. Antoni Dudek niedawno stwierdził: „Nie ulegało żadnej wątpliwości, że Stanisław Mikołajczyk prędzej czy później również byłby aresztowany i sądzony, najdalej w 1949 roku, może nawet w 1948 r. Taka była logika systemu.” Zresztą Zdzisław Antoniewicz i tak uparcie milczał podczas przesłuchiwań, chociaż był bestialsko torturowany.
Ponowna ucieczka na Zachód[]
W wyborach do Sejmu w 1947 Stanisław Mikołajczyk poniósł sromotną porażkę i został zagrożony aresztowaniem. W październiku 1947 roku Mikołajczyk otrzymał również poufne informacje, że wkrótce ma zostać pozbawiony immunitetu poselskiego i aresztowany. Musiał więc uciekać na Zachód. Dzięki pomocy ambasadora brytyjskiego, niespostrzeżenie wydostał się z Warszawy w samochodzie ciężarowym z rejestracją dyplomatyczną, przewożącą do portu morskiego w Gdyni bagaże konsula brytyjskiego. Ukryto jego za specjalnie ułożonymi pakunkami i skrzyniami. Podczas podróży ciężarówce towarzyszył samochód osobowy, który w razie zagrożenia miał pomóc Mikołajczykowi w ucieczce. (Podobnie planowano zorganizowanie ucieczki Zdzisława Antoniewicza, który jednak nie chciał opuścić ojczyzny, liczył natomiast na szybki wybuch antysowieckiego powstania.) Poważne były powody do niepokoju, gdyż podczas drogi ciężarówka była dziewięć razy zatrzymywana przez posterunki drogowe. Po przybyciu do Gdyni Mikołajczyk przyjął zaproszenie na śniadanie w domu sekretarza ambasady amerykańskiej. Potem jego samochodem wyjechali do portu. Korzystając z chwili nieuwagi polskiego strażnika, Mikołajczyk szybko przedostał się na pokład angielskiego statku „Baltavia”, gdzie kapitan umieścił jego w kajucie dla chorych.
Tak Mikołajczyk dotarł do Londynu, gdzie zamieszkał ze swoją żoną i z synem, którzy po wojnie nie powrócili z emigracji. W 1948 roku przeniósł się z rodziną do Stanów Zjednoczonych, gdzie zamieszkał pod Waszyngtonem. Do śmierci pozostał aktywnym politykiem emigracyjnym, działał w Polskim Stronnictwie Ludowym, występował w Radiu Wolna Europa. Utrzymywał przyjacielskie stosunki z Prezesem FKgP i Prezesem Węgierskiego Zgromadzenia Narodowego ks. Bélą Varga, który również znalazł azyl w USA, wznowił kontakty ze Zdzisławem Antoniewiczem poprzez mieszkającego w Londynie wspólnego przyjaciela Rolanda Węckowskiego, namawiając przyjaciela do ucieczki z PRL. Ten jednak był przekonany o tym, że bolszewicka dyktatura wkrótce sama zawali się. W Stanach Zjednoczonych Mikołajczyk kierował emigracyjnym PSL.
Mikołajczyk, który jako głowa rządu emigracyjnego RP w Londynie oddał Ojczyźnie ogromne przysługi, przez prosowieckie bolszewickie władze PRL pozbawiony został obywatelstwa polskiego. Zmarł 13 grudnia 1966 roku w Waszyngtonie w wieku 65 lat. W 2000 roku jego prochy sprowadzone zostały do Polski i uroczyście pochowane na Cmentarzu Bohaterów Cytadeli Poznańskiej tam, gdzie spoczywa jego przyjaciel Zygmunt Antoniewicz, oraz pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski z gwiazdą (Polonia Restituta). Przed Wielkopolskim Urzędem Wojewódzkim w Poznaniu na ul. Kościuszki stanął również pomnik Stanisława Mikołajczyka. Po upadku komuny, w Wielkopolsce, a od ponad 10 lat również w Poznaniu, corocznie 12 grudnia organizowane są „Zaduszki Mikołajczykowskie”.
(Na podstawie sensacyjnej książki Rolanda von Bagratuni: „Koryfeusze węgierskiej komuny i ich wrogowie oraz ofiary - Największe skandale polsko-węgierskie za komuny i nieugięta siła tysiącletniej przyjaźni polsko-węgierskiej”, oczekującej na wydanie i wydawcę.)